90 درصد کتب یاری درسی غیر استاندارد هستند - جام پارسی

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، چندی پیش معاون طراحی و فراوری بسته های یادگیری اعلام کرد که بنا داریم از این وضع که فقط کتاب درسی در اختیار دانش آموزان قرار داده گردد، خارج شویم و بسته های یادگیری جایگزین صرف کتاب درسی گردد .

محتوای بسته های یادگیری به غیر از کتاب درسی در دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، تهیه و فراوری می گردد و بر این اساس نقش پررنگی در سبد یادگیری دانش آموزان ایفا می نماید به همین دلیل، در این گفت وگو، شرایط محتوای بسته های یادگیری به غیر از کتاب درسی را آنالیز کردیم .

مهدی فیاضی عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با رتبه استادیار است؛ وی در گذشته مدیرعامل کانون اندیشه جوان و رئیس مرکز پژوهش های جوان بوده است و از سال 79 تاکنون در مباحث فرهنگی و فکری نوجوانان و جوانان فعالیت می نموده است .

زمانی که فیاضی در مرکز پژوهش های جوان و کانون اندیشه جوان فعالیت می کرد حدود 800 کتاب بر اساس احتیاج فکری مخاطبان چاپ و فراوری نموده است همچنین در زمینه فضای مجازی و فناوری های نوین فعالیت های مختلفی انجام داده است که می توان به ایجاد سایت باشگاه اندیشه اشاره نمود؛ هم اکنون فیاضی مدیریت دفتر انتشارات و فناوری آموزشی را برعهده دارد .

دفتر انتشارات و فناوری های آموزشی چه فعالیت هایی را انجام می دهد؟

سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی مسؤول محتوایی است که نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور تا سن 18 سالگی برای مخاطبان ایجاد و فراوری می نماید که این محتوا در قالب بسته های یادگیری تهیه و ارائه می گردد؛ یک عنصر از بسته های یادگیری، کتاب درسی است ولی عنصرهای دیگری نیز وجود دارد که می توان به فیلم های آموزشی، پویانمایی آموزشی، مجلات آموزشی و تربیتی اشاره نمود .

این دفتر متولی فراوری محصولات آموزشی غیر از کتاب درسی اعم از مجلات آموزشی، کتاب های آموزشی و یاری درسی، فیلم آموزشی و کتاب صوتی آموزشی است

به عبارتی وقتی از سبد یادگیری صحبت می گردد مسؤولیت محتوای این بسته به غیر از کتاب درسی بر عهده شماست؟

بله همین طور است. ما زیرمجموعه معاونت طراحی و فراوری بسته های یادگیری هستیم .

نقش این محصولات آموزشی را در یادگیری دانش آموزان به چه اندازه ارزیابی می کنید؟

بر اساس مطالعات تعلیم و تربیتی، اگر مخاطب، آن محصول یا ماده آموزشی را انتخاب نکند، اثرپذیری اش از آن محصول به حداقل می رسد؛ در واقع وقتی مخاطب از محصول استفاده می نماید و پیغام محصول را درست تلقی می نماید که خودش انتخاب نموده باشد به عبارتی اینکه می گوییم یادگیری به جای حفظ کردن، این موضوع را نشان می دهد .

به نظر شما انتخاب تابع چه عنصری است و مخاطب بر چه اساسی یک محصول یا ماده آموزشی را انتخاب می نماید؟ انتخاب او تا حد بسیاری تابع تناسب قالب ارائه محتوا و باسلیقه اوست؛ کتاب درسی یک قالب است که اتفاقاً اجباری است یعنی بچه ها باید بخوانند و نمره بگیرند و عنصر انتخاب را در کمترین حالت ممکن دارد ولی فیلم آموزشی، قالبی است که اجباری نیست و باید انتخاب کند همچنین جذاب هم هست .

فناوری های جدید در بسته های یادگیری قرار دارند ولی اجباری نیستند و جنس قالب ارائه به گونه ای است که مخاطب می پسندد مثل کتاب داستان، قصه و مجله. لذا محصولاتی که مبتنی بر عنصر انتخاب و سلیقه مخاطب است در این دفتر واقع شده است؛ از این جهت اثرگذاری این دفتر بر مخاطب بسیار زیاد است و لذا کسی که انتخاب می نماید، پای تلقی پیغامش می نشیند .

اگر شما بخشی از سبد یادگیری باشید در نتیجه اجباری می شوید و این با فلسفه نکته ای که عرض کردید، مغایرت دارد؟

هنوز سبد یادگیری که حالت اجباری دارد در سازمان فراوری نشده است و فعلاً غیر از کتاب درسی، بقیه موارد، اختیاری است و البته در حال فراوری است؛ زمانی که این بسته در همه مواد درسی کامل شد آن زمان بسته به جای کتاب به مخاطب ارائه می گردد که بسته رسمی آموزش و پرورش خواهد بود لذا الان این عنصر انتخاب کماکان وجود دارد .

البته بعداً در طراحی بسته های یادگیری سیاست چند تألیفی ارائه می گردد که این اجبار را برداریم تا دانش آموزان بر اساس تنوع سلایق، بسته را انتخاب نمایند .

در حال حاضر از این محتوای غیر اجباری چقدر دانش آموزان استفاده می نمایند؟

در بخش های مختلف، متفاوت است مثلا در حال حاضر 40 درصد دانش آموزان از مجلات رشد استفاده می نمایند و برخی مجلات رشد به تیراژ یک میلیون و 200 هزار جلد فراوری و چاپ می گردد .

یکی از نقدهایی که به مجلات رشد وارد می گردد این است که فقط این مجلات به مدارس راه پیدا می نمایند و رقابتی وجود ندارد، نظر شما چیست؟

ما یک بخش کارمان مجلات رشد است و یک بخش دیگر، طرح ساماندهی است که مجلات دیگر را هم اعتبارسنجی می نماید. یعنی مجلات دیگر اعتبارسنجی می شوند و اگر اعتبارنامه دریافت نمایند، می توانند وارد مدرسه شوند .

یعنی اگر مجله ای از شما اعتبارنامه بگیرد می تواند وارد مدرسه گردد؟

طرح ساماندهی همین است؛ مواد و رسانه های آموزشی که می خواهند وارد مدرسه شوند، اینجا ارزیابی می شوند، اعتبارنامه می دهیم و اگر بتوانند اعتبارنامه دریافت نمایند یعنی مجوز ورود به مدرسه را دارند؛ مجلات رشد را هم الان بازاریابی می کنیم یعنی مجلات رشد، مجلات اجباری وزارتخانه نیست و به وسیله مجامع رسمی وزارتخانه هم پخش نمی گردد. بلکه کسانی هستند که از طرف آموزش و پرورش استان معرفی شدند و آنها توزیع را برعهده دارند .

بخش دیگر فیلم های آموزشی است؛ به عنوان مثال فیلم هایی که در جشنواره رشد برگزیده می شوند در مدارس کشور به نمایش گذاشته می شوند؛ فیلم های جشنواره رشد در کلاس های درس نشان داده می شوند و مورد نقد و آنالیز قرار می گیرند؛ فیلم های رشد سال گذشته برای 3.5 میلیون دانش آموز نمایش داده شد .

جشنواره فیلم رشد سال جاری تا آخر اردیبهشت سال آینده در استان ها ادامه دارد و فیلم های آن در مدارس به نمایش گذاشته می گردد .

آیا نقدهایی که دانش آموزان و معلمان درباره فیلم های جشنواره رشد دارند، تحلیل محتوا می گردد؟

یک زمان دنبال فراوری محتوا و یک زمان دنبال ارائه پیغام به مخاطب هستیم؛ در حال حاضر نمایش این فیلم ها یک فرایند آموزشی برای تلقی پیغام است نه برای فراوری محتوا جهت ارائه پیغام به بیرون؛ به عبارت دیگر یک نحوه تدریس در نظر گرفته می گردد .

در گذشته تبلیغات مواد و رسانه های آموزشی در رسانه ها به ویژه رسانه ملی مورد نقد سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بود؛ در این خصوص موضع شما چیست؟

به لحاظ قانون شورای عالی آموزش و پرورش که عالی ترین شورای نظام تعلیم و تربیت کشور است، این موضوع را بیان نموده است .

بر اساس قانون 828 شورای عالی آموزش و پرورش، بحث و آنالیز و اعطای مجوز درباره مواد و رسانه آموزشی به عهده سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است که به طور انحصاری تأیید محتوای آموزشی را به این سازمان سپرده است و اگر مجموعه های مختلف کشور ملتزم به این قانون باشند باید چه در بحث اعطای مجوز، چاپ این کتاب ها و چه در جریان تبلیغات، مجوز 828 را بگیرند یعنی مجوز از طرح ساماندهی که مستند به قانون 828 است را دریافت نمایند .

چرا باید مرجع اعطای مجوز درباره کتاب هایی که مربوط به آموزش و پرورش است، وزارت ارشاد باشد؟

اما متأسفانه ناهماهنگی وجود دارد و بحث های اقتصادی جای خود را به بحث های تربیتی و محتوایی داده است فلذا چون فلان مجموعه به صدا و سیما پول نقد می دهد و صدا و سیما از این منظر می تواند درآمدزایی داشته باشد چشمش را بر این جنبه تربیتی و قانونی قضیه می بندد و بدون نگاه به اینکه این کتاب، مجوز دارد، کار تبلیغات را می پذیرد. در صورتی که سازمان های نظارتی و صدا و سیما باید بگویند مجوز از کجاست البته ممکن است بگویند مجوز چاپ از وزارت ارشاد گرفته شده است .

اما سوال اینجاست که چرا باید مرجع اعطای مجوز درباره کتاب هایی که مربوط به آموزش و پرورش است، وزارت ارشاد باشد؟ یک خلأ قانونی اینجا وجود دارد؛ نظام تعلیم و تربیت مبتنی بر محتواست و محتواپایه است به عبارتی یک محتوا باید باشد که روی آن کار کنیم و مخاطب را جهت دهیم .

به عبارت دیگر کتاب درسی و کتاب های آموزشی پایه و اساس کار معلم و کل نظام آموزش و پرورش است پس چرا مجوز این کتاب ها که یک بخش کتاب درسی و یک بخش کتاب غیر درسی است در دست آموزش و پرورش نیست؟

معتقدیم اعطای مجوز چاپ برای کتاب های آموزشی و یاری درسی باید به وزارت آموزش و پرورش منتقل گردد چه به نحو انتقال کامل و چه به نیابت از وزارت ارشاد

چرا باید این بازار که ماده خام تعلیم و تربیت را فراوری می نماید در اختیار آموزش و پرورش نباشد؟ و باعث شده است کتابی مجوز چاپ بگیرد و در بازار عمومی بیرون بیاید که صدا و سیما مستند به همین مجوز چاپ و نه اعتبارنامه 828 ، تبلیغات آن را انجام دهد .

یعنی صدا و سیما توجه ندارد چیزی باید تبلیغ گردد که اعتبارنامه آموزش و پرورش را داشته باشد و از آن طرف فکر می نماید همین که مجوز نشر دارد، کافیست و این مجوز نشر هم دست آموزش و پرورش نیست .

متأسفانه از این خلأ قانونی استفاده می گردد که البته خیلی از ناشران نیز به این موضوع معترضند؛ این اعتراض به شرایط موجود منحصر به آموزش و پرورش نیست بلکه تمام کسانی که دغدغه آموزش و پرورش را دارند، گلایه مندند .

معتقدیم اعطای مجوز چاپ برای کتاب های آموزشی و یاری درسی باید به وزارت آموزش و پرورش منتقل گردد چه به نحو انتقال کامل و چه به نیابت از وزارت ارشاد .

آیا تبلیغات کتاب هایی که اعتبارنامه آموزش و پرورش را ندارند در صدا و سیما قابلیت پیگیری دارد؟ مثلا شما در جشنواره کتاب رشد فقط به یک کتاب از این ناشر جایزه دادید و ناشر در تبلیغات تمام کتاب هایش به آن جایزه اشاره می نماید.

رئیس و بدنه صدا و سیما، مجموعه فرهیخته و فرهنگی هستند و پیشنهاد می کنم حوزه بازرگانی را از حوزه کنترل کیفیت محتوا از آموزش و پرورش را جدا نبینند. به عبارت دیگر بخش بازرگانی تبلیغات می گیرد و دغدغه محتوایی ندارد بلکه دغدغه اقتصادی دارد .

پیشنهاد می کنم آن چیزهایی که به نظام تعلیم و تربیت کشور مربوط است، صدا و سیما از سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی استعلام کند و با مجوز سازمان پژوهش تبلیغ کند تا مانع برخی سوء استفاده ها گردد .

شرایط کتب آموزشی و یاری درسی را از نظر استاندارد چگونه می بینید؟

کتاب های آموزشی کتبی هستند که مفاهیم درسی را در قالب مختلف مثل شعر، داستان، طنز و غیره ارائه می دهند ولی کتاب یاری درسی ناظر به خود کتاب درسی است. در حال حاضر 60 درصد کتاب آموزشی مناسب تشخیص داده می شوند اما در بخش کتب یاری درسی، زیر 10 درصد آنها از استاندارد لازم برخوردارند .

در طرح ساماندهی، اعتبارنامه می دهیم و در جشنواره کتاب رشد، برگزیده و تقدیری داریم؛ در هر 3 مورد مجوز به محصول داده می گردد و به ناشر مجوز نمی دهیم به عبارت دیگر کل کارهای ناشر را مجوز نمی دهیم بلکه محصول مورد نظر را مجوز می دهیم و اگر ناشری عنوان برگزیده روی یک محصول دارد و به تمام محصولات دیگر تعمیم دهد، یک تخلف قانونی است .

امکان شکایت هست؟

بله

پس چرا تاکنون شکایت نکردید؟

ما دوست داریم با ناشران از همان دید فرهنگی برخورد کنیم و نگاه سلبی را اولویت بعدی می گذاریم. به نظرم اگر با آنها وارد بحث و گفت وگو شویم به نتایج بهتری می رسیم. چون این افراد دغدغه فرهنگی را دارند ولی البته در برخی موارد سودهای اقتصادی به کیفیت محتوایی چربیده است .

آماری دارید که چه تعداد کتاب آموزشی و یاری درسی در کشور فراوری می گردد؟

ببینید ما کتاب هایی را آنالیز می کنیم که وارد طرح ساماندهی کتاب رشد می شوند البته خیلی از کتاب های یاری درسی مجوز انتشار از ارشاد می گیرند اما در این سامانه ثبت نام نمی نمایند و اینکه چقدر کتاب یاری درسی چاپ می گردد را نمی توانیم بگوییم البته آمارهای غیر رسمی در مورد شرایط نشر منتشر شده است که عنوان می نماید در سال 97 سهم کتب یاری درسی و آموزشی از شمارگان 140 میلیونی کتاب ها، 28 درصد بوده است که رقم 38 میلیون کتاب را نشان می دهد و از این مقدار 30 میلیون کتاب یاری درسی بوده است .

کتاب های یاری درسی به لحاظ موضوعی 19 درصد کتاب های منتشر شده را شامل می گردد ولی به لحاظ تیراژ سهم بالایی دارند همچنین گردش اقتصادی کتاب های یاری درسی 680 میلیارد تومان بوده است .

پس شما باید برای تبلیغ مواد آموزشی، اعتبارنامه دهید؟

کتاب هایی که مورد تأیید ماست برای ورود به مدارس و ورود به نظام تعلیم و تربیت فقط با اعتبار نامه انجام می گردد؛ اگر این اعتبار نامه را ندهیم یعنی صلاحیت ورود به نظام تعلیم و تربیت کشور را ندارند که طبق قانون 828 است .

صدا و سیما باید بگوید وقتی می خواهم کتاب را تبلیغ کنم باید اعتبارنامه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی همراهش باشد. کما اینکه اگر این کتاب ها بخواهد به مدارس برود و مدیر مدرسه بدون اعتبارنامه اجازه دهد، تخلف نموده است .

در برخی مدارس، کتاب های بدون اعتبارنامه به ویژه در زمینه یاری درسی ها دیده می گردد؟

دانش آموز، خانواده و معلم احتیاج به مواد مکمل کتاب درسی دارند و این احتیاج وجود دارد و اگر آموزش و پرورش به طور رسمی، به این احتیاج پاسخ ندهد، مجموعه های موازی از خلأ قانونی استفاده می نمایند و به طور کاذب احتیاج را مرتفع می نمایند .

آن کسی که اهل فن است می گوید، این احتیاج را مرتفع نمی کنی و بیشتر سود اقتصادی داری چون کتابت استاندارد نیست و اهداف برنامه درسی ملی با کتاب تو محقق نمی گردد پس از یک طرف احتیاج وجود دارد و آموزش و پرورش برای اینکه این مشکل حل گردد به طور ایجابی باید حل نماید بنابراین آموزش و پرورش باید کتاب های یاری درسی استاندارد را که حس پخته خواری را تقویت نکند، تست محور نباشد جستجوگری را مخدوش نکند و مهارت ها را ارتقا دهد، متولی فراوری گردد که این احتیاج را پاسخ دهد تا اگر می گوییم این کتاب ها نباشند، کتاب رافع احتیاج وجود داشته باشد .

آموزش و پرورش با چه کسی باید این کار را انجام دهد؟ بخش خصوصی است یعنی آموزش و پرورش با بخش خصوصی باید بیاید این احتیاج را درست تشخیص دهد، ابعاد مختلف را درست ترسیم نمایند و محصولات استاندارد فراوری نمایند و در نتیجه بازار فراوری و عرضه کتاب یاری درسی استاندارد گردد در این حالت کتاب یاری درسی غیر استاندارد اصلاً به فروش نمی رسد .

درباره هفدهمین جشنواره رشد هم توضیحی ارائه دهید؟ سال جاری چه تعداد کتاب به این جشنواره وارد شده است؟

تعداد کل کتاب های دریافت شده دبیرخانه 4262 کتاب بوده است که تعداد 2263 عنوان کتاب در 11 حوزه تربیت و یادگیری مناسب تشخیص داده شده است و 959 کتاب به مرحله داوری نهایی جشنواره راه یافته است؛ تعداد گروه های داوری تشکیل شده در هفدهمین دوره جشنواره شامل 27 گروه جمعا 81 داور تخصصی و 3 داور متخصص گرافیک است و سال جاری برای اولین بار داورها مختصات شکلی و گرافیکی، گروه جداگانه ای تشکیل دادند و کتاب ها در این گروه نیز داوری شدند و در نهایت تعداد 15 کتاب برگزیده می گردد و 39 کتاب تقدیر خواهد شد که مراسم اختتامیه عصر روز سه شنبه 19 آذر در مدرسه دارالفنون برگزار می گردد .

منبع:فارس

،