بازخوانی واترگیت ایرانی در ماجرای ملی شدن صنعت نفت

به گزارش جام پارسی، ملی شدن صنعت نفت بعد از گذشت 70 سال همچنان نقاط تیره و روشنی دارد. در این گزارش تلاش شده تا در سالگرد این رخداد، ماجرای کشف اسناد از خانه سدان که از آن می توان به عنوان واترگیت ایرانی نیز نام برد بازخوانی شود.

بازخوانی واترگیت ایرانی در ماجرای ملی شدن صنعت نفت

به گزارش شانا به نقل از ایرنا، امروز صنعت ملی نفت ایران 70 ساله شد. ایران در 29 اسفند سال 1329، صنعت نفت را ملی اعلام و شرکت نفت ایران و انگلیس را از منابع نفتی خلع ید کرد.

این اتفاق سرآغاز ماجرایی بود که چند سال ادامه داشت و ایران توانست در دادگاه های بین المللی و شورای امنیت سازمان ملل حقانیت خود درباره دخالت انگلستان در کشور را اثبات کند.

تا پیش از ملی شدن نفت در ایران، مراحل اکتشاف و تولید و حتی فروش نفت توسط شرکت نفت ایران و انگلیس انجام می شد و عملا دولت ایران نقشی در این فعالیت نداشت. علاوه بر آن نهضت های آزادی خواهی در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا در حال شکل گیری بود و ملی شدن صنایع نفت مصر نیز در همان بازه زمانی رخ داد.

ایران نیز که آن روزها مصدق را در قامت نخست وزیری داشت، نفت را ملی کرد اما انگلستان به آسانی این تصمیم ایران را نپذیرفت و شکایت به دادگاه های بین المللی آغاز شد.

در ابتدا ایران مدارکی برای اثبات حقانیت خود و دخالت انگلستان در امور داخلی خود نداشت که بتواند با تکیه بر آن اسناد در مجامع بین المللی پیروز گردد.

ماه های اول به همین منوال گذشت تا آنکه اتفاقی شبیه واترگیت باعث شد تا ایران بتواند به اسنادی دست پیدا کند که زمینه را برای پیروزی بر انگلستان و تایید ملی شدن صنعت نفت خود فراهم آورد.

ماجرا به خانه کننده شرکت نفت انگلیس و ایران در تهران طی سال 1330 بازمی گردد. این خانه که متعلق به ریچارد سدان بود، بعدها به بیمارستان صنعت نفت در خیابان سخایی فعلی تبدیل شد.

ریچارد سدان کننده شرکت نفت انگلیس و ایران در تهران، تحصیلکرده آکسفورد در سال 1933 وارد خدمت شرکت نفت شد. در مناطق نفت خیز در آوریل 1951 به جای نورتکرافت به سمت کننده شرکت مشخص شد.

ریچارد سدان همچنین عضویت هیئتی را داشت که در اواخر خردادماه 1330 به سرپرستی جکسن با دکتر مصدق مذاکره می کرد که همزمان با خلع ید از دستگاه اداری شرکت در جنوب، از سازمان اداری کمپانی در تهران نیز خلع ید شد.

تیرماه سال 1330 اما برای سدان و شرکت نفت ایران و انگلیس چندان بر مراد طی نشد. در آن زمان مظفر بقایی که روزنامه شاهد را در اختیار داشت توسط یکی از کارمندان اداره انتشارات شرکت نفت که توسط نفت جنوب ایجاد شده بود، مطلع شد که این شرکت به جای اینکه به انتشار دو نشریه خود بپردازد عملاً به ستاد مبارزه با جریان ملی شدن نفت تبدیل شده است.

سدان انتشارات در سوم تیر محل اداره شرکت را در تهران تخلیه کرد و اسناد و مدارک موجود را به خانه شخصی خود انتقال داد.

این اتفاقات شبانه توسط افرادی از روزنامه شاهد رصد شد و همین موضوع باعث شد تا پنج روز بعد مأموران قضایی و انتظامی از انتقال اسناد خبردار شوند و روز 9 تیر 1330 کنندگان وزارت دادگستری و پلیس خانه وی را اشغال کردند و در آنجا به انبوهی از اوراق و اسناد محرمانه شرکت دست یافتند.

البته بسیاری از اسناد مذکور در آتش سوزانده شده بود و بخش زیادی از اسناد مهم قبل از اشغال ساختمان به سفارت بریتانیا در تهران انتقال یافت.

با این حال مدارک باقیمانده به حدی بود که مداخلات شرکت سابق نفت را در امور داخلی و سیاسی ایران اثبات کند. این اسناد ارتباط کمپانی را با سناتورها، کنندگان مجلس و وزرای سابق ایران فاش می ساخت.

از همین رو می توان کشف اسناد از خانه سدان را واترگیت ایرانی دانست که توسط روزنامه نگاران انجام شد و اسناد به دست آمده باعث شد تا ایران در یکی از سخت ترین کارزارها در دادگاه های بین المللی پیروز میدان باشد.

در واقع اوراق به دست آمده برای دولت ایران به مثابه یک معدن طلا و برای کمپانی نفت ایران و انگلیس مانند یک میدان مین بود.

اسنادی که از خانه سدان به دست آمده بود در همان خانه توسط مأموران ایرانی مورد بررسی قرار گرفت. از اسناد فیلمبرداری شد و از وان حمام برای ظهور آنها استفاده شد. همچنین انتشار اسناد با تفسیرهای بسیار تند و پرخاشجویانه در مطبوعات و مجلس ایران روبرو شد.

در اسناد به دست آمده از خانه سدان که به دست مأموران ایرانی افتاد و بعدها یعنی حدود یک ماه بعد از ماجرای خانه سدان اهمیت آن معلوم شد، تلگرافی بود که از لندن به تهران مخابره شد و طی آن درباره طرح 44 تأکید شده بود.

در این تلگراف یکی از رؤسای نفت در لندن خطاب به سدان چنین می نویسد: پیرو مذاکرات شفاهی طرح 44 را در موقع لزوم به خصوص هنگامی که مأمور مخصوص از آمریکا به ایران می آید اجرا کنید.

در پی اجرای طرح، سدان روز 20 تیر 1330 با هواپیمای انگلیسی مخصوص بدون اجازه و اطلاع مرکز وارد آبادان می گردد و با چند تن از رؤسای انگلیس شرکت ملاقات می کند، ماجرا به اطلاع حسین مکی رسانده می گردد، عده ای مأمور تحقیق شده و به نظر می رسد توطئه ای در شرف وقوع است، لذا مکی با اجازه نخست وزیر، سدان را به تهران باز می گرداند. بدین ترتیب طرح 44 که قرار بود در خوزستان و تهران همزمان اجرا گردد در آبادان عقیم می ماند.

در واقع اگر ادعا کنیم که استفاده از این اسناد و انتشار آنها موثرترین سلاح ایران در پیکار با استعمارگران انگلیسی بود به بیراهه نرفته ایم.

ایران البته در ارائه این اسناد به آمریکایی ها هم چالش هایی داشت. در اولین چالش در حالی که اسناد برای انتقال به شورای امنیت سازمان ملل آماده شده بود، در بازرسی نهایی مشخص شد کپی اسناد دزدیده شده و به جای آن روزنامه باطله قرار داده اند.

از همین رو تصمیم بر این شد تا از اسناد بدون آنکه کسی با خبر گردد برای افرادی که راهی آمریکا بودند کپی گرفته شده و در همه چمدان ها قرار گیرد.

بنابراین زمانی که در فرودگاه، چمدان یکی از اعضا گم می گردد، اعلام می کنند که کپی مدارک وجود دارد و دقایقی بعد چمدان گمشده که با هدف عدم دسترسی ایران به اسناد دزدیده شده بود، پیدا می گردد.

در مذاکرات شورای امنیت سازمان ملل برای رسیدگی به شکایت انگلیس از ایران، گلادوین جپ (کننده انگلیس) خواست تا باز با تکیه بر ادعاهای پیشین و پرهیز دادن مصدق از آنچه روش های تجاوزکارانه ناسیونالیستی می خواند، تصویری تیره از مصدق ارائه کند اما بیان آرام نخست وزیر ایران (به زبان فرانسوی) که بر احترام گذاشتن به اصل آزادی و عدالت و حرمت نهادن به دیگری پایدار بود، دفاع خوبی از حقوق ملت ایران شمرده شد. وی یادآوری کرد که قرارداد نفت میان دولت ایران و یک کمپانی انگلیسی، هیچ نوع حقوقی برای دولت انگلیس ایجاد نمی کند. همچنین خواستار دوستی بر پایه صمیمیت و اعتماد متقابل با دولت انگلیس شد و گستاخی های آنان را با تکیه بر عقلانیت و انسانیت پاسخ داد. پایان شورای امنیت بر اساس پیشنهاد فرانسیس لاکوست (کننده دولت فرانسه) برای رهایی از آن شرایط سخت و با رای موافق اکثریت، مسئله را تا هنگام تصمیم گیری دیوان لاهه، مسکوت گذاشت و انگلیس ناکام ماند.

پس از مذاکرات شورای امنیت و پیشنهاد بانک جهانی که گرهی از مشکل گگردده نشد، انگلیس در چهارم بهمن 1330، شکایت خود مبنی بر مغایرت ملی شدن نفت با قوانین بین المللی و تقاضای محکومیت ایران، به خاطر اجرای خلع ید را به دیوان دادگستری لاهه تسلیم کرد.

بالاخره در 31 تیرماه 1331 با 9 رأی مخالف در برابر 56 رأی موافق، حکم خود را مبنی بر عدم صلاحیت دیوان دادگستری بین المللی در رسیدگی به دادخواست انگلستان صادر کرد و ایران پیروز این کارزار شد.

با تکیه بر این اسناد، ایران توانست دخالت شرکت نفت ایران و انگلیس را ثابت کرده و این شرکت را از فعالیت های نفتی ایران به صورت قانونی و با حکم بین المللی خلع ید کند و نفت به واقع ملی گردد.

منبع: خبرگزاری آریا
انتشار: 16 اردیبهشت 1400 بروزرسانی: 16 اردیبهشت 1400 گردآورنده: jameparsi.ir شناسه مطلب: 1248

به "بازخوانی واترگیت ایرانی در ماجرای ملی شدن صنعت نفت" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "بازخوانی واترگیت ایرانی در ماجرای ملی شدن صنعت نفت"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید