چگونگی سیاست روسیه در آسیای مرکزی - جام پارسی

به گزارش گروه بین الملل خبرنگاران، به نقل از پورتال آسیای مرکزی، با تغییر نظم جهانی و بحران در پروژه غربی سازی، بسکمک از کشورها و مناطق به دنبال اشکال جدید تعامل با شرکای خود هستند. این روند شامل روابط روسیه با کشورهای آسیای مرکزی نیز می شود که از یک سو تاریخ مشترکی با قدمت طولانی دارند و از سوی دیگر، در شرایط متلاطم جهانی و تشدید رقایت برای حوزه های نفوذ مجبور به مشارکت هستند. روسیه چندین مزیت و راه حل منحصر به فرد برای پیشبرد سیاست های خود در آسیای مرکزی دارد.

زبان زنده

با خاتمه موج ناسیونالیسم گرایی که جمهوری های پسا شوروی در آسیای مرکزی را در دهه 90 میلادی فرا گرفت، به تدریج زبان روسی به منطقه بازگشت. این زبان در قزاقستان و قرقیزستان دارای موقعیت رسمی بوده، در تاجیکستان زبان ارتباطات بین قومی است و در ازبکستان اگرچه جزء زبان های خارجی محسوب می شود، اما در مدارس مورد آموزش قرار می گیرد. حتی ترکمنستان که سیاست انزواگرایی را برگزیده بود، نتوانست زبان روسی را کاملاً کنار بگذارد. تقاضا برای چند کلاس کم زبان روسی موجود بسیار زیاد است و والدین مایل هستند برای ثبت نام فرزندان خود در آنجا رشوه قابل توجهی بپردازند. در مناطق جنوبی قرقیزستان، 60-70 کودک اغلب در کلاس های روسی زبان آموزش داده می شوند، در ازبکستان تعداد مدارس روسی در حال افزایش است، که 90٪ دانش آموزان ازبک زبان در آنجا تعلیم می بینند، تاجیکستان و قرقیزستان نیز معلمان زبان روسی از روسیه دعوت می کنند.

زبان روسی در بین بومیان کشورهای آسیای مرکزی بسیار مورد توجه است. دلیل این امر نه تنها بسته به جریان قابل توجه مهاجرت نیروی کار به روسیه است که، زبان روسی قبل از هر چیز ابزاری برای دسترسی به علم، فرهنگ، اطلاعات و حتی محصولات فرهنگی و علمی اقوام آسیای مرکزی است. با وجود تمام تلاش دولت ها برای معرفی زبان انگلیسی در تیراژ گسترده، این زبان باز هم قادر به جایگزین شدن با زبان روسی نشده است. در بین مردم قزاقستان، 92٪ از جمعیت، ازبکستان - 50٪ از جمعیت، تاجیکستان - 15٪ از جمعیت، و قرقیزستان - 6، 48٪ از جمعیت به زبان روسی صحبت می کنند.

علاوه بر این، بر اساس یک مطالعه انجام شده توسط برنامه بین المللی ارزیابی دستاوردهای آموزشی دانشجویان (PISA)، آموزش به زبان روسی نتیجه بهتری داشته است. به عنوان مثال، در قزاقستان در سال 2012 ، تفاوت بین دانش آموزان فارغ التحصیل مدارس روسی و قزاقی، 20 امتیاز یا حدود یک سال و نیم تحصیل، بدون در نظر دریافت زبان مادری آنها بود.

روسیه برای پاسخگویی به درخواست عمومی برای مطالعه زبان روسی، کمک به کشورهای آسیای مرکزی در تهیه معلمان، تهیه کتابهای درسی و کتابچه های علمی، گشایش دوره های تحصیلی روسی برای مهاجران کارگری، فراهم کردن مکان در دانشگاه های روسی برای ساکنان منطقه و گسترش شبکه شعب آنها در کشورهای آسیای مرکزی نیاز به یافتن پاسخی مناسب دارد.

تعامل نفوذی اقتصادها

برای اکثر کشورهای منطقه، روسیه شریک اصلی در تجارت و یکی از سرمایه گذاران پیشرو است. در همین رابطه، این سرمایه گذاری ها با هدف توسعه فناوری کشورهای آسیای مرکزی و اجرای پروژه های بزرگ زیرساختی انجام می شود.

به این ترتیب، حجم سرمایه گذاری های روسی در قزاقستان به 12 میلیارد دلار رسیده و تعداد پروژه های مشترک در 3 سال گذشته از 5649 به 9028 افزایش یافته است. بیشتر تأکید بر همکاری های صنعتی در زمینه هایی مانند تکنولوژی خودرو، ماشین آلات کشاورزی، هواپیمایی، توسعه مراکز خدمات منطقه ای و همچنین مجموعه نظامی-صنعتی است.

در قرقیزستان، شرکت گازپروم گاز رسانی به مناطق را بر عهده دارد؛ روس اِلپروم نیز برای اجرای طرح های برق آبی تفاهم نامه همکاری به مبلغ 1.5 میلیارد دلار امضا کرده است. پروژه احداث نیروگاه برق آبی روی آبشار نارین علیا نیز در این لیست می باشد. روسیه علاقه مند است در ساخت راه آهن چین - قرقیزستان - ازبکستان نیز شرکت کند.

اخیرا توافق نامه سرمایه گذاری و تفاهم نامه به ارزش 25 میلیارد دلار با طرف روسیه امضا شده است که مهمترین آن، پروژه ساخت نیروگاه هسته ای و کارخانه سیمان در آهنگران است.

بزرگترین پروژه های سرمایه گذاری روسیه که در تاجیکستان اجرا شده، عبارتند از نیروگاه برق آبی سنگ توده، اپراتور تلفن همراه روسی مگافون و همچنین گازپروم نفت -تاجیکستان.

در این میان ترکمنستان نیز استثنا نبوده است. گازپروم خرید گاز ترکمن را از سر گرفته و به نوبه خود عشق آباد نیز تصمیم گرفته موتورهای توربین گازی NK-14ST و 214 کیلومتر لوله را برای ساخت خط لوله گاز TAPI خریداری کند. نمونه ای از توافق های روسیه و ترکمنستان، در همکاری متقابل سودمند با شرکای اوراسیا کاملاً آشکار است. برای روسیه، گاز ترکمنستان فرصتی برای پر کردن Nord Stream-2 با گاز خنثی است و برای ترکمنستان احیای انتقال منابع سوخت آبی به اروپا است، بدون اینکه منتظر احداث خط لوله انتقال گاز خزر از طریق بستر دریای خزر باشد.

می توان از مزایای پروژه های مشترک بسیار زیاد برشمرد، اما واقعیت این است که روسیه برای آسیای مرکزی طبیعی ترین شریک در همکاری صنعتی، تشکیل خوشه های لجستیک، شریان های انرژی و ظرفیت ترانزیتی است، که نه تنها به دلیل اتصالات زیرساخت های تاریخی، بلکه به عنوان با ثبات ترین کشور در میان کشورهای اطراف آسیای مرکزی، اعم از شرکای جنوبی و غربی می باشد، که باید مورد استفاده قرار گیرد.

جزئی از کل

یکی از مهمترین زمینه های روابط بین روسیه و کشورهای آسیای مرکزی، حمایت از منافع شهروندان است که هنوز هم به سمت یکدیگر گرایش دارند. این گفته تنها به مهاجرت نیروی کار مربوط نمی شود، گرچه حجم و تأثیر آن بر اقتصاد کشورهای آسیای مرکزی بسیار زیاد است.

جریان گردشگری از روسیه به آسیای مرکزی در حال رشد است و در خود روسیه یک جمعیت مسلمان چند میلیون نفری از اقوام ترک وجود دارد که توسط مجموعه ای از ایمان، فرهنگ و سنت با آسیای مرکزی در ارتباط هستند. این امر فرصت های چشمگیری برای تعمیق گفتگوهای فرهنگی، آموزشی، علمی در جوانان ایجاد می کند.

در مورد مهاجرت، ضروری است یک چارچوب قانونی تشکیل شود که هم بتواند موجب جذب متقابل متخصصان بوده و هم امکان اشتغال قانونی در قلمرو کشورهای همکار فراهم شود. چنین اقدامی می تواند از جانب مراکز مهاجرت روسیه در قلمرو کشور های آسیای مرکزی و آژانس های استخدام برای جذب نیروی کار باشد.

تضمین امنیت متقابل اجتماعی نیز از ضروریات است. این مشکل تنها به دولت کشورهای آسیای مرکزی که در فدراسیون روسیه فعالیت می کنند، مربوط نمی شود. به عنوان مثال، در تاجیکستان، روس ها عمدتاً به عنوان افرادی که در سن بازنشستگی و کهولت هستند، شناخته می شوند. بخشی از این مشکل با یک روش جدید در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا حل می شود، که فعالیت های کاری را هم در کشور تابعیت دائم و هم در کشور میزبان از سال های 2020 تا 2021 احتساب می کند.

در واقع، فرآیندهای یکپارچگی اوراسیا - که این یک کانون تجمیع نیز است، می تواند هم یک راه حل جامع برای موضوعات اجتماعی و هم اجرای پروژه های چند جانبه را فراهم کند. بنابراین، در چارچوب جفت شدن پروژه های EAEU و ابتکار عمل چینی یک کمربند - یک جاده ، چشم اندازهایی برای اجرای توافق روسیه و قزاقستان در زمینه ایجاد کریدور حمل و نقل اروپای غربی -چین غربی باز می شود. در ژوئن سال 2019 ، نخست وزیر روسیه دیمیتری مدوِدوف برنامه هایی را برای ساخت جاده مریدین که از مرز با قزاقستان ایجاد شده و آن را به اتحادیه اروپا متصل می کند، تصویب کرد. همچنین از قزاقستان برای شرکت در یک پروژه عظیم برای احداث خط لوله انتقال آب از روسیه به چین دعوت کرد، که راه حلی برای مشکل تامین آب در سراسر آسیای مرکزی نیز ارائه می دهد.

کمیسیون اقتصادی اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک بستر فرا ملی از پروژه های صنعتی و زیربنایی در اتحادیه را داده است. و اگرچه همه کشورهای آسیای مرکزی عضو EAEU نیستند، اما شبکه ای از توافق نامه های تجارت آزاد و توسعه کریدورهای حمل و نقلی و لجستیکی در اطراف آن تشکیل می شود، که تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان می توانند در آن گنجانده شوند. روسیه باید فرایند ادغام متقابل و توسعه لیست پروژه های همکاری را ارتقا بخشد.

امنیت

تنها زمینه ای که نیازمند رویکردی سخت و سازش ناپذیر از طرف روسیه و کشورهای آسیای مرکزی است باید امنیت به معنای وسیع کلمه باشد. کشورهای منطقه با شبکه ای از توافق نامه های مربوط به همکاری های نظامی، نظامی - فنی و ضد تروریسم و همچنین مبارزه با جرایم بین المللی در چارچوب CSTO و SCO به یکدیگر متصل می شوند.

آسیای مرکزی به دلیل نزدیکی به افغانستان و خاورمیانه، مدام با تهدیدات اسلام گرایی رادیکال، افراط گرایی، تروریسم، قاچاق مواد مخدر و قاچاق غیرقانونی اسلحه روبرو است. ناسیونالیسم منطقه ای که هماهنگی بین قومی را از بین می برد و زمینه ساز تکثیر ذخیره پرسنلی داعش و سایر گروه های اسلامی است، تهدید بزرگی به شمار می رود. در واقع، اسلام گرایی رادیکال، ناسیونالیسم و توانبخشی نازیسم همانند هم و برادر در رد کنندگان سایر مذاهب، اقوام و فرهنگ ها هستند. در این زمینه، ضروری است که تلاش ها برای جعل تاریخ مشترک، ایجاد درگیری های قومی، که منجر به جان باختن ده ها هزار نفر از سکنه آسیای مرکزی شده است، را بخاطر داشته باشیم.

علاوه بر این، پدیده های منفی فوق به طور گسترده ای توسط بازیگران خارجی برای بی ثبات کردن خود روسیه و کشورهای آسیای مرکزی مورد استفاده قرار می گیرند. با ایجاد اختلافات و درگیری ها، سازمان های غیردولتی مختلف اسلامی و دموکراتیک با اشاعه شعارهای افراطی و جذب هواداران برای فعالیت های تروریستی و کودتاهای رنگی از طریق سوء فرستاده های خود و اینترنت، همه آبی است که بر روی یک آسیاب ریخته می شود.

شایان ذکر است که در این باره مواضع مقامات روسیه و کشورهای آسیای مرکزی به طور کلی همپوشانی دارد، گرچه گرایش های نگران کننده ای نیز وجود دارد. اسلامی شدن رادیکالی در قرقیزستان در حال انجام است، شبه نظامیان افغانستانی در مرز با تاجیکستان در حال تجاوز هستند، مرز ترکمنستان توسط داعش مورد حمله قرار می گیرد و ملی گرایان همه کشورهای آسیای مرکزی احساس به سهولت در حال مسموم کردن مردم چند ملیتی منطقه هستند. آخرین نمونه، تبرئه تمیر بولوت بیک توسط دیوان عالی قرقیزستان بود، که نازیسم را توجیه کرده و طراح ایده قرقیزستان را برای قرقیزها بود.

با توجه به این موضوع، همکاری در حوزه امنیت نه تنها نیازمند تقویت هماهنگی کار دستگاه های اجرای قانون و سیاست های دولت ها است، بلکه نیاز به گسترش گفت و گو جامعه روسی و آسیای مرکزی در زمینه حافظه مشترک تاریخی، تبادل بازدید جوانان و جانبازان و تهیه مطالعاتی در زمینه تاریخ عمومی از جمله نقش آسیای مرکزی در جنگ بزرگ میهنی، مانند کمک آن به تخلیه آن از دشمن و همچنین در دستاوردهای دوره اتحاد جماهیر شوروی می باشد.

قدرت نرم؟ نه، سرنوشت جامعه!

به دست ایالات متحده، و با پذیرش روابط بین الملل به عنوان مبارزه دولت ها و نهادهای آنها برای تسلط بر جهان، اصطلاح قدرت نرم در علوم سیاسی به جهان آمد. و گرچه محتوای این مفهوم در ماهیت همکاری صلح آمیز و داوطلبانه است، اما کشورهای غربی قدرت نرم را به فناوری کودتاهای رنگی ، باج گیری اقتصادی، پشتیبانی از افراط گرایی و دخالت در امور داخلی دولت ها به بهانه حمایت از حقوق بشر تبدیل کرده اند.

اقدامات انجام شده توسط روسیه برای توسعه روابط با کشورهای منطقه آسیای مرکزی نیز به طور معمول قدرت نرم خوانده می شود، که در پرتو جنگ های رو به تشدید بین فدراسیون روسیه و ناتو، بعضی اوقات باعث نگرانی نخبگان سیاسی کشورهای آسیای مرکزی می شود. اما ما به الفاظ بازی نمی کنیم. اگر کسی در تلاش است تا سیاست روسیه در آسیای مرکزی را به عنوان مبارزه برای حوزه های نفوذ معرفی کند، کافیست تنها نقشه اوراسیا را جستجو کند. حوزه های نفوذ برای بازیگران دوردست از نظر جغرافیایی ضروری است، و برای کشورها و مردمان همسایه، که به لحاظ تاریخی به هم پیوسته اند، صحبت در مورد همکاری طبیعی، وابستگی متقابل و منافع مشترک می باشد.

در این زمینه، روسیه و کشورهای آسیای مرکزی در رابطه با یکدیگر کاملاً بی مانند هستند. این مساله تنها مربوط به تاریخچه زندگی مشترک طولانی در چارچوب یک کشور نیست، که البته روسیه و آسیای مرکزی را با بسکمک از موضوعات اقتصادی و زیرساختی به یکدیگر پیوند داده است. منحصر به فرد بودن تمدن روسیه به خودی خود و تفاوت های قابل توجه بین اقوام آسیای مرکزی و بقیه جهان اسلام، نتیجه همزیستی فرهنگ های قوم های اسلاوی، ترک و هند و ایرانی است، که در یک منطقه وسیع از تندرای قطب شمال تا کوه های پامیر زندگی می کنند. به این ترتیب ساکنان سرزمین های اروپایی اتحاد جماهیر شوروی سابق و آسیای مرکزی، که در کشورهای خارج دور زندگی می کنند، بسیار نزدیک به همدیگر هستند تا جمعیت محلی.

به این ترتیب، هم روسیه و هم شرکای آسیای مرکزی آن باید از این امر نتیجه بگیرند.